'Het Uniform': een harnas met een ziel
Masks are arrested expressions and admirable echoes of feeling, at once faithful, discreet, and superlative. Living things in contact with the air must acquire a shield… ‘Words and images are like shells, no less integral parts of nature than are the substances they cover, but better addressed to the eye and more open to observation.’ George Santayana
Dit citaat komt uit het boek ‘The presentation of Self in Everyday Life van Erving Goffman uit 1956. Een boek dat mij nog het meeste bijstaat uit mijn studie organisatie-antropologie. Erving Goffman schrijft over ‘ons’ masker die we allemaal hebben:een masker dat ons tweede natuur wordt. Iets wat vaak onbewust zo fijn past dat we het compleet geïntegreerd hebben met wie we zijn. Ik dacht hier weer aan, toen ik ruim twee jaar geleden begon met een film-idee over mijn lang bestaande fascinatie voor ‘het uniform’. Als kind al keek ik, met mijn mond open, omhoog naar mensen in uniform. De enorme zelfverzekerdheid en het prachtige uniform gaf mij een gevoel van gepaste stilte en respect.
‘GEDRAGEN MENSEN ZICH NAAR HUN UNIFORM?’
Als antropoloog observeer ik graag mensen en wil ik begrijpen waarom mensen zich op bepaalde manier gedragen of voelen. Hoe komt het dat mensen die een uniform dragen, zich ook gedragen naar waar het uniform voor staat. Het lijkt een soort harnas dat op het moment dat je het aantrekt je veranderd in de rol die daarbij hoort. Of werkt dat toch niet zo?
‘WAAROM IS ER EEN GROEIENDE ONBEGRIP EN HAAT NAAR MENSEN IN UNIFORM?’
De laatste paar jaren lees ik steeds meer negatieve mediaberichten over het groeiende onbegrip en haat naar mensen in uniform. Waarom roept het uniform zulke heftige en zelfs agressieve reacties op bij mensen? En hoe kan ik als filmmaker en antropoloog helpen om op een juiste wijze beeld te geven bij het werk van mensen in uniform. Een pure promotiefilm die alleen een oppervlakkig en sociaal-gewenst beeld schetst werkt niet om ook het verhaal en de ervaring van degene die het uniform draagt te vertellen. Want ondanks dat een uniform letterlijk het fysieke masker is van een persoon - een verlengstuk van zijn tweede natuur - is nog altijd ook de persoon zelf aanwezig die het uniform draagt.
‘MENSEN ZIEN GEEN PERSOON MAAR EEN UNIFORM, EEN OMHULSEL DAT DE PERSOON DAARIN OOK MOET DOEN VERGETEN’
Normaal gesproken dragen we allemaal in meer of mindere mate een soort masker dat een onopvallende zelfbescherming biedt en onze kwetsbaarheid deels verhuld . Bij de ene persoon ligt dat ‘onbewuste’ masker dichter bij hun diepere ik dan bij anderen. Maar het interessante en heftige is dat het uniform ook een bescherming moet bieden aan degene die het uniform draagt. Een harnas om niet alle heftige dingen die in onze maatschappij gebeuren te diep door te laten dringen in de ziel van zij die het dragen. Een heftig of zelfs dodelijk ongeluk, een flinke vechtpartij, een brand, een echtelijke ruzie of ernstige ziekte van een kind. Het is juist dat masker, het harnas dat zorgt dat mensen in uniform hun werk kunnen doen. Als dat harnas niet sterk genoeg blijkt en breekt, wat dan? Hebben zij niet dat harnas nodig en moeten we niet heel veel respect hebben voor degene die dat harnas zo moedig dragen elke dag? Dat wordt ook versterkt doordat de mensen geen persoon zien maar een uniform, een omhulsel dat de persoon daarin ook moet doen vergeten. Dit betekent echter niet dat die persoon in uniform immuun is geworden voor het leed en de heftigheid.
‘IETS WAT AAN DE BUITENKANT NIET TE ZIEN IS, MAAR IEMAND AAN DE BINNENKANT WEL VOELT’
Ik hoop daarom om dat onbewuste deel zichtbaarder te maken: de mens achter het masker en de zwaarte van het dragen, iets waar mensen eigenlijk niet altijd bij stil staan in hun emoties tegenover het uniform.Ik zie dat als mijn grootste uitdaging als filmmaker en antropoloog; het filmen van ‘Iets wat aan de buitenkant niet te zien is maar iemand aan de binnenkant wel voelt’.
Maaike Broos
Bedrijfs Antropologische Filmmaker